ว่าด้วยเรื่อง หมวกคลุมศีรษะสมณะ รูปทรงฟักทอง (Zucchetto)

1. เมื่อเราร่วมพิธีกรรมที่พระสังฆราชเป็นประธานเราคุ้นเคยกับภาพที่พระสังฆราชสวมหมวกทรงสูงคู่กับการถือไม้เท้า แต่เมื่อพระสังฆราชถอดหมวกทรงสูงแล้ว เราจะเห็นว่าท่านยังสวมหมวกทรงกลม คลุมกระหม่อมศีรษะอยู่

2. หมวกทรงกลมที่ว่านี้ จะว่าไปแล้ว ก็มีลักษณะหรือรูปทรงคล้ายหมวกที่ชายชาวยิวสวมคลุมศีรษะที่เรียกว่า kippah หรือ yarmulke แต่ที่พอจะเห็นเป็นความแตกต่างก็คือ หมวกที่พระสังฆราชสวมที่ตรงกลางด้านบนสุดมีจุก ที่พอจะใช้เป็นที่จับ
หมวกได้พอดี

3. คงเป็นเพราะหมวกใบนี้มีรูปทรงคล้ายผลฟักทองครึ่งลูก จึงเรียกหมวกใบนี้ว่า zucchetto มาจากคำว่า zucca แปลว่า ฟักทองนั่นเอง ที่ทำให้ดูคล้ายนั้นก็เพราะหมวกทรงกลมนี้ ยังมีลักษณะเป็น 8 แฉกเหมือนผลฟักทอง ส่วนสีของหมวก จะมีสีต่าง ๆซึ่งจะอธิบายต่อไป

4. ในสมัยก่อน ผู้ที่ปรารถนาจะมอบชีวิตรับใช้พระเจ้า ก่อนที่จะรับศีลบวช (ซึ่งมีหลายระดับขั้น)ผู้นั้นจะรับการโกนผม ที่บริเวณกระหม่อมศีรษะ(ดังภาพ) เพื่อช่วยไม่ให้รู้สึกเย็นที่ศีรษะในช่วงฤดูหนาว จึงมีการสวมหมวกทรงกลมนี้ ปิดคลุมบริเวณที่โกนผม ต่อมาการใช้หมวกนี้ ก็เปลี่ยนจุดมุ่งหมายไป รวมทั้ง การโกนผม ที่สมัยก่อนเรียกกันติดปากว่า "ศีลโกน" (Tonsure) ก็ถูกยกเลิกไปด้วยเช่นกัน

5. การใช้หมวก zucchetto นี้ ยังคงมีอยู่ต่อไป โดยมีสีต่าง ๆ ที่สอดคล้องกับชุดหล่อ (cassock)ที่ใช้สวม คือมีทั้งสีดำ ม่วง แดง ขาว แสดงถึงการเป็นสมณะ

6. หมวกสีดำ สำหรับพระสงฆ์ ปกติพระสงฆ์จะสวมชุดหล่อสีดำ ยกเว้นบางประเทศในเขตร้อนอย่างประเทศไทย อนุโลมให้ใช้ชุดหล่อสีขาวแทนกรณีพระสงฆ์นี้ ปัจจุบันจะไม่สวมหมวก zucchetto กันแล้ว

7. ที่เห็นสวมหมวกใบนี้ ก็คือ บรรดาพระสังฆราชพระคาร์ดินัล และพระสันตะปาปา ซึ่งสีของหมวกจะแตกต่างกันไป สอดคล้องกับสีชุดหล่อ(ประเทศไทยสังเกตเรื่องสีจากเม็ดกระดุม)พระสังฆราชสวมหมวกสีม่วง พระคาร์ดินัลสีแดงพระสันตะปาปาสีขาว

8. ในพิธีกรรม เมื่อท่านสวมหมวกทรงสูง ท่านก็จะสวมหมวก zucchetto นี้ ด้วย แต่มีข้อสังเกต คือ เมื่ิอเริ่มต้นบทนำขอบพระคุณ (ก่อนบทเสกศีล)ท่านจะถอดหมวกใบนี้ และจะกลับมาสวมอีกครั้งหลังจากรับศีลมหาสนิทแล้ว รวมทั้ง เมื่อมีการตั้งศีลฯ ท่านจะไม่สวมหมวกใบนี้ แสดงถึงการให้ความสำคัญ ให้ความเคารพอย่างยิ่งต่อศีลมหาสนิท

9. ที่น่าสนใจอีกอย่างก็คือ เมื่อพระสังฆราชท่านใดได้เลื่อนลำดับชั้น ที่ต้องเปลี่ยนสีหมวก ท่านอาจจะมอบหมวกที่ท่านเคยใช้ ให้ใครเป็นที่ระลึกก็ได้หรือที่เราเห็นมีคนมาเฝ้ารับเสด็จพระสันตะปาปาเตรียมหมวกรูปทรงนี้มาด้วย แล้วส่งให้พระองค์พระองค์ก็อาจจะนำมาสวม แล้วส่งคืนให้เจ้าของหรือพระองค์อาจจะหยิบหมวกของพระองค์สวมให้สักครู่หนึ่ง แล้วสวมพระองค์เองกลับคืน

คุณพ่ออนุสรณ์ แก้วขจร