ลักษณะที่ ๒  กฎหมายอาญา และบัญญัติอาญา

Can.1313 $1. If a law changed after an offense has been committed the law which is more favorable to the accused is to be applied.

$2. But if the second law abolishes the first law or at least its penalty, the penalty immediately ceases.

Can.1314 Ordinarily a penalty is to be inflicted by a sentence (ferendae sententiae) so that it does not bind the guilty party until after it has been imposed; however, a penalty is incurred automatically by the very commission of the offense (latae sententiae) if the law or precept expressly determines this.

Can.1315 $1. Those who have legislative power can also issue penal laws; within the existing limits of their competence by reason of territory or persons, they can by means of their own laws safeguard with an appropriate penalty any divine law or an ecclesiastical law made  by  a   higher authority.

$2. The law itself can determine a penalty or its determination can be left to the prudent assessment of a judge.

$3. Particular law can also add other penalties to the penalties established in universal law for some offense, but this is not to be done except for the most serious necessity. If the universal law threatens a penalty which is indeterminate or facultative, however, particular law can establish in its place a determinate or obligatory penalty.

Can.1316 Diocesan bishops are to see it that penal laws if they are to be enacted are uniform in the same city or region to the extent that this is possible.

Can.1317 Penalties should be established to the extent to which they are truly necessary to provide more suitably for ecclesiastical discipline. Dismissal from the clerical state, however, cannot be established by particular law.

Can.1318 A legislator is not to threaten automatic penalties (latae sententiae) unless perhaps  against certain particularly treacherous offenses which   either  can  result in   more serious scandal of cannot be effectively punished by means of inflicted penalties (ferendae sententiae); a legislator is not to establish censures, especially excommunication, except with the greatest moderation and only for more serious offenses.

Can.1319 $1. To the extent that one can impose precepts in the external forum by virtue of the power of governance, to that same extent one can also threaten determinate penalties through a precept with the exception of perpetual expiatory penalties.

$2. A penal precept is not to be issued without a mature consideration of the matter and without observing what is stated in cann.1317 and 1318 concerning particular laws.
Can.1320 Religious can be coerced by penalties by the local ordinary in all matters in which they are subject to him.

มาตรา ๑๓๑๓ วรรค ๑ ถ้ากฎหมายถูกเปลี่ยนหลังจากมีการกระทำความผิด  ให้ใช้กฎหมายที่เป็นคุณมากกว่าแก่ผู้กระทำความผิด

วรรค ๒ ถ้ากฎหมายซึ่งมาทีหลัง ยกเลิกกฎหมายที่มีอยู่ก่อน หรืออย่างน้อยยกเลิกโทษ การลงโทษนั้นยุติทันที

มาตรา ๑๓๑๔ การลงโทษส่วนใหญ่  เป็นแบบต้องโทษโดยมีคำพิพากษา กล่าวคือ ผู้กระทำความผิดไม่ต้องโทษจนกว่าจะมีคำสั่งลงทัณฑ์ ส่วนการลงโทษโดยไม่ต้องมีคำพิพากษา ผู้กระทำความผิดต้องโทษโดยอัตโนมัติเมื่อกระทำความผิด หากกฎหมายหรือบัญญัติกำหนดไว้เช่นนั้นอย่างชัดเจน

มาตรา ๑๓๑๕ วรรค ๑ บุคคลผู้มีอำนาจนิติบัญญัติ สามารถออกกฎหมายอาญาได้ด้วย อย่างไรก็ดี เขาสามารถออกกฎหมายภายในขอบเขตอำนาจของตนในด้านพื้นที่ หรือด้านบุคคล เพื่อส่งเสริมกฎหมายพระเจ้า หรือกฎหมายพระศาสนจักร ซึ่งออกโดยอำนาจที่เหนือกว่าให้เข้มแข็งขึ้น โดยการกำหนดโทษที่เหมาะสม

วรรค ๒   กฎหมายเองสามารถกำหนดการลงโทษ หรือปล่อยให้ตุลาการกำหนดการลงโทษด้วยดุลยพินิจอัน    รอบคอบของตนเองได้

วรรค ๓ กฎหมายเฉพาะ สามารถเพิ่มการลงโทษอื่นๆ เข้ากับการลงโทษที่กฎหมายสากลกำหนดไว้ได้ด้วยในความผิดบางประการ กระนั้นก็ดี ไม่ต้องทำเช่นนั้น เว้นแต่จะมีความจำเป็นอย่างหนักที่สุด ถ้ากฎหมายสากลคาดโทษแบบไม่กำหนดแน่นอน หรือแบบตามดุลยพินิจ กฎหมายเฉพาะสามารถกำหนดโทษที่แน่นอน หรือที่บังคับเข้าแทนได้ด้วย

มาตรา ๑๓๑๖ บรรดาพระสังฆราชสังฆ-มณฑลพึงเอาใจใส่เท่าที่ทำได้ ถ้าต้องออกกฎหมายอาญา ก็ให้กฎหมายนั้นเป็นรูปแบบเดียวกันสำหรับเมืองหรือภาคเดียวกัน

มาตรา ๑๓๑๗ ให้กำหนดโทษเท่าที่จำเป็นจริงๆ เพื่อรักษาระเบียบวินัยของพระศาสนจักรไว้อย่างเหมาะสมยิ่งขึ้น อย่างไรก็ตาม กฎหมายเฉพาะ  ไม่สามารถกำหนดโทษขับบุคคลออกจากสถานภาพสมณะ

มาตรา ๑๓๑๘ ผู้ตรากฎหมาย ต้องไม่คาดโทษแบบไม่ต้องมีคำพิพากษา เว้นแต่ความผิดบางอย่างที่เลวร้ายอย่างไม่มีที่เปรียบ ซึ่งสามารถเป็นที่สะดุดค่อนข้างหนัก หรือไม่สามารถลงโทษได้อย่างมีประสิทธิภาพ